فرار مغزها از ایران در دوران جمهوری اسلامی به مهاجرت متخصصین و نخبگان علمی از ایران گفته می‌شود که یکی معضلات اجتماعی، اقتصادی و آموزشی این کشور است. بنابر آمار مجلس شورای اسلامی در سال 1389، 60 هزار نفر از ایرانیانی که در این سال مهاجرت کرده‌اند در زمره? مهاجران نخبه دسته‌بندی می‌شوند. این افراد غالباً دارای مقام‌هایی در المپیادهای علمی بوده یا جزء نفرات برتر کنکور یا دانشگاه‌ها می‌باشند.[1]
با وجود آنکه تلاش شده از این روند کاسته شود،[2] اما درصد قابل توجهی از دانش‌آموختگان علمی هنوز تمایل دارند به کشورهای پیشرفته مهاجرت کنند. صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال 2009 خود اعلام کرده‌است ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان 91 کشور در حال توسعه یا توسعه نیافته جهان، مقام نخست را داراست.[3][4][5][6] و برخی مسئولان حتی وجود فرار مغزها از ایران را منتفی می‌دانند.[5][7]
صندوق بین‌المللی پول، بیکاری، سطح پائین درآمد استادان و نخبگان، نارسایی‌های مالی و اداری، کمبود امکانات تخصصی-علمی و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی را از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان ذکر کرده‌است.[8]
با اینکه برخی منابع، ایران را در زمینه فرار مغزها پیشتاز جهان معرفی کرده و با ادعای خروج سالانه بین 150 هزار تا 180 هزار متخصص تحصیل کرده، ایران را در رتبه اول در سطح جهانی برشمرده اند،[3][9][10] اما گزارش برخی منابع معتبر داخلی و خارجی نشان می دهد که این آمارها غیرواقعی و اغراق آمیز هستند. برای مثال، براساس آمار سازمان همکاری اقتصادی و توسعه (OECD)، ایران جزء کشورهای با تعداد بالای ارسال‌کننده دانشجو به کشورهای پیشرفته محسوب نمی‌شود و با داشتن 32 هزار و 758 دانشجو در OECD در میان 10 کشور برتر فرستنده دانشجو قرار ندارد.[11] سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری ایران و رئیس بنیاد ملی نخبگان نیز در سال 1396 گفته بود: «عدد فرار مغزها، عددهایی که گفته می‌شود نیست. در ابتدای انقلاب با حدود 57 هزار دانشجو در آمریکا ما بزرگ‌ترین کلونی دانشجویی دنیا بودیم. در حال حاضر این تعداد به 12 هزار دانشجو رسیده و رتبه‌های ما نیز از 11 تا 16 تغییر کرده است.»[12]
گزارش «انستیتو واشنگتن برای سیاست های خاور نزدیک» نیز نشان می دهد که یک دهه پس از وقوع انقلاب تعداد دانشجویان ایرانی در امریکا به مرز 10 هزار نفر رسید و اکنون نیز پس از سه دهه در همین حدود باقی مانده است.[13]
محتویات
1پیشینه
1.1دهه هشتاد و نود خورشیدی
2نگاه آماری
3آمارهای جدید از مهاجرت و فرار نخبگان
4ادعای معکوس شدن روند مهاجرت نخبگان در ایران
5ادعای بهبود جایگاه ایران در میان کشورهای فرستنده مهاجر
6عوامل
6.1بی‌توجهی به ماهیت علم
6.2بی‌توجهی به پژوهش
6.3عوامل اقتصادی
6.4عدم شایسته سالاری
6.5انحصارات دولتی
6.6میزان امید به آینده
7اقدامات پیشگیرانه
8جستارهای وابسته
9منابع
10پیوند به بیرون
پیشینه
نوشتار(های) وابسته: انقلاب فرهنگی ایران
سید روح‌الله خمینی حدود سه ماه قبل از پیروزی انقلاب مدعی می‌شود که تعداد پزشکان ایرانی ساکن آمریکا همراه خانواده‌هایشان به حدود 20 هزار نفر می‌رسد.[14] فرار مغزها پس از انقلاب 1357 ایران در جریان انقلاب فرهنگی همراستا با اسلامگرایی خمینی در راستای پاکسازی دانشگاه‌ها و ادارات و کلیه نهادها از آزادی‌خواهان، دگراندیشان و چپ‌گرایان که متفاوت از اسلام یا نظام و دولت اسلامی فکر می‌کردند آغاز شد. خمینی گفته بود که:[15][16][17]
می‌گویند مغزها فرار کردند! بگذار فرار کنند. جهنم که فرار کردند این مغزها! مغزهای علمی نبودند این مغزها، مغزهای خیانتکار بودند، و الّا کسی از مملکت خودش فرار می‌کند به آمریکا؟! از مملکت خودش فرار می‌کند به انگلستان و زیرِ سایه انگلستان می‌خواهد زندگی بکند؟ پیوند می‌کند با بختیار و امثال بختیار که مملکت ما را به تباهی کشیدند؟ … غصه نخورید برای اینها، «برای اینها که کشته شده‌اند غصه نخورید این قدرها».
این مغزهایی است که نگذاشتند جوانهای ما تحصیل کامل بکنند (در ادامه به تهعد به اسلام اشاره می‌کند). … دیگر جای زندگی برای آن‌ها نیست. … ما هم یک مغزهایی داریم که با اینکه «مغز علمی هستند دارند به مردم کمک می‌کنند؛ دارند می‌روند دِرو می‌کنند». این مغزها را ما می‌خواهیم؛
مغزهایی را می‌خواهیم که در عین حالی که دکتر است، … مهندس است، می‌رود در جهاد سازندگی و جهاد سازندگی را راه می‌اندازد. … که از آمریکا پا می‌شود می‌آید اینجا می‌گوید من آمده‌ام برای کمک؛ نه پا بشود فرار کند از اینجا!
من وقتی شما را، این چهره‌های انسانی، نورانی، خدمتگزار را می‌بینم مباهات می‌کنم به اینکه مملکت ما این‌طور است. … خداوند این کوخ‌نشینها را برای ما حفظ کند؛ و «خداوند این مسلمینی که تعهد دارند برای اسلام، … خدمت دارند می‌کنند به اسلام»، خداوند برای ما حفظ کند.[18][19]
پس از جنگ ایران و عراق، فرار مغزها افزایش یافت.[20] در سال 2006، محمود احمدی‌نژاد با سیاست‌های جدید[21] با شعار «زدودن دانشگاه‌ها از عوامل نفوذ لیبرال و سکولار غرب»[22] اقدام به بازنشسته‌سازی اجباری بسیاری از استادان و هیئت علمی دانشگاه‌ها و جایگزینی آن‌ها نمود.[23] برخی کارشناسان، سیاست‌های او را از عوامل مستقیم افزایش فرار مغزها دانسته‌اند.
منبع:wikipedia.
