فرار مغزها از ایران در دوران جمهوری اسلامی به مهاجرت متخصصین و نخبگان علمی از ایران گفته می‌شود که یکی معضلات اجتماعی، اقتصادی و آموزشی این کشور است. بنابر آمار مجلس شورای اسلامی در سال 1389، 60 هزار نفر از ایرانیانی که در این سال مهاجرت کرده‌اند در زمره? مهاجران نخبه دسته‌بندی می‌شوند. این افراد غالباً دارای مقام‌هایی در المپیادهای علمی بوده یا جزء نفرات برتر کنکور یا دانشگاه‌ها می‌باشند.[1]
با وجود آنکه تلاش شده از این روند کاسته شود،[2] اما درصد قابل توجهی از دانش‌آموختگان علمی هنوز تمایل دارند به کشورهای پیشرفته مهاجرت کنند. صندوق بین‌المللی پول در گزارش سال 2009 خود اعلام کرده‌است ایران به لحاظ مهاجرت نخبگان، در میان 91 کشور در حال توسعه یا توسعه نیافته جهان، مقام نخست را داراست.[3][4][5][6] و برخی مسئولان حتی وجود فرار مغزها از ایران را منتفی می‌دانند.[5][7]
صندوق بین‌المللی پول، بیکاری، سطح پائین درآمد استادان و نخبگان، نارسایی‌های مالی و اداری، کمبود امکانات تخصصی-علمی و بی‌ثباتی سیاسی و اجتماعی را از جمله دلایل مهاجرت ایرانیان ذکر کرده‌است.[8]
ایران در زمینه فرار مغزها با خروج سالانه بین 150 هزار تا 180 هزار متخصص تحصیل کرده، پیشتاز جهان است و رتبه اول را در سطح جهانی دارد.[3][9][10]
محتویات
1پیشینه
1.1دهه هشتاد و نود خورشیدی
2نگاه آماری
3آمارهای جدید از مهاجرت و فرار نخبگان
4ادعای معکوس شدن روند مهاجرت نخبگان در ایران
5ادعای بهبود جایگاه ایران در میان کشورهای فرستنده مهاجر
6عوامل
6.1بی‌توجهی به ماهیت علم
6.2بی‌توجهی به پژوهش
6.3عوامل اقتصادی
6.4عدم شایسته سالاری
6.5انحصارات دولتی
6.6میزان امید به آینده
7اقدامات پیشگیرانه
8جستارهای وابسته
9منابع
10پیوند به بیرون
پیشینه
نوشتار(های) وابسته: انقلاب فرهنگی ایران
سید روح‌الله خمینی حدود سه ماه قبل از پیروزی انقلاب مدعی می‌شود که تعداد پزشکان ایرانی ساکن آمریکا همراه خانواده‌هایشان به حدود 20 هزار نفر می‌رسد.[11] فرار مغزها پس از انقلاب 1357 ایران در جریان انقلاب فرهنگی همراستا با اسلامگرایی خمینی در راستای پاکسازی دانشگاه‌ها و ادارات و کلیه نهادها از آزادی‌خواهان، دگراندیشان و چپ‌گرایان که متفاوت از اسلام یا نظام و دولت اسلامی فکر می‌کردند آغاز شد. خمینی گفته بود که:[12][13][14]
می‌گویند مغزها فرار کردند! بگذار فرار کنند. جهنم که فرار کردند این مغزها! مغزهای علمی نبودند این مغزها، مغزهای خیانتکار بودند، و الّا کسی از مملکت خودش فرار می‌کند به آمریکا؟! از مملکت خودش فرار می‌کند به انگلستان و زیرِ سایه انگلستان می‌خواهد زندگی بکند؟ پیوند می‌کند با بختیار و امثال بختیار که مملکت ما را به تباهی کشیدند؟ … غصه نخورید برای اینها، «برای اینها که کشته شده‌اند غصه نخورید این قدرها».
این مغزهایی است که نگذاشتند جوانهای ما تحصیل کامل بکنند (در ادامه به تهعد به اسلام اشاره می‌کند). … دیگر جای زندگی برای آن‌ها نیست. … ما هم یک مغزهایی داریم که با اینکه «مغز علمی هستند دارند به مردم کمک می‌کنند؛ دارند می‌روند دِرو می‌کنند». این مغزها را ما می‌خواهیم؛
مغزهایی را می‌خواهیم که در عین حالی که دکتر است، … مهندس است، می‌رود در جهاد سازندگی و جهاد سازندگی را راه می‌اندازد. … که از آمریکا پا می‌شود می‌آید اینجا می‌گوید من آمده‌ام برای کمک؛ نه پا بشود فرار کند از اینجا!
من وقتی شما را، این چهره‌های انسانی، نورانی، خدمتگزار را می‌بینم مباهات می‌کنم به اینکه مملکت ما این‌طور است. … خداوند این کوخ‌نشینها را برای ما حفظ کند؛ و «خداوند این مسلمینی که تعهد دارند برای اسلام، … خدمت دارند می‌کنند به اسلام»، خداوند برای ما حفظ کند.[15][16]
پس از جنگ ایران و عراق، فرار مغزها افزایش یافت.[17] در سال 2006، محمود احمدی‌نژاد با سیاست‌های جدید[18] با شعار «زدودن دانشگاه‌ها از عوامل نفوذ لیبرال و سکولار غرب»[19] اقدام به بازنشسته‌سازی اجباری بسیاری از استادان و هیئت علمی دانشگاه‌ها و جایگزینی آن‌ها نمود.[20] برخی کارشناسان، سیاست‌های او را از عوامل مستقیم افزایش فرار مغزها دانسته‌اند.[21]
دهه هشتاد و نود خورشیدی
روزنامه هفت صبح در طی یک گزارش اجمالی پیرامون پدیده فرار مغزها در ایران به رهگیری محل زندگی رتبه‌های برتر کنکور سال 1386 پرداخت. طبق این رهگیری که از طریق داده‌های شبکه‌های اجتماعی بدست آمده بدین ترتیب بود که ده نفر اول این کنکور سراسری شش نفر آن‌ها در ایران حضور ندارند. آمریکا، کانادا و سوئیس از جمله کشورهای خارجی بودند که این دانشجویان برای ادامه تحصیل انتخاب کردند. نوید نادری علی زاده نفر اول کنکور ریاضی سال 1386 از قائم شهر - که در کنکور درس ریاضی را 100% زده بود - در مقطع دکترای مهندسی برق دانشگاه کُرنل در نیویورک آمریکا تحصیل به ادامه تحصیل پرداخت. او کارشناسی خود را در برق شریف با معدل 18.93 (از بیست) به پایان رسانده بود و پس از آن تحصیل در خارج از کشور را انتخاب کرد.[22]
اشکان اسماعیلی رتبه نخست ریاضی سال 1389 یکی از دیگر از نخبگانی است که ایران را ترک کرده‌است. خانواده او از مصاحبه با رسانه‌ها امتناع کردند. سینا ملکیان رتبه دوم ریاضی کنکور 1391 نیز از ایران رفته و ساکن آمریکا شده‌است. برادر کوچکتر او، سروش ملکیان درباره? خروج برادرش گفت: «سینا سال 91 دو رشته برق و ریاضی را به طور همزمان توی دانشگاه صنعتی شریف شروع کرد و دو سال پیش لیسانس هر دو رشته‌اش را گرفت. تا اواسط دوره کارشناسی قصد رفتن نداشت و می‌گفت همین جا کنار خانواده‌ام می‌مانم و به کشورم خدمت می‌کنم. اما از یک جایی به بعد دید ماندن توی ایران برایش سخت است چون حتی برای حداقل نیازهایش هم مشکل داشت.»[23]
منبع:wikipedia
